Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklarda Anne - Baba Eğitimi (1)

Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklarda Anne - Baba Eğitimi (1)

Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklarda Anne - Baba Eğitimi (1)

Tülay Özer

Tülay Özer

“ Benim çocuğum 4-5 yaşındayken okumayı öğrendi. Bize sürekli sorular sorardı. Bir fark olduğunu fark ettik. Şu an 3. sınıfta. Sınıf arkadaşlarını sevmiyor. Daha çok kendinden büyüklerle arkadaşlık kuruyor. Okuldaki dersleri gereksiz buluyor. Düzenli ders çalışmıyor. Ama notları çok iyi. Sürekli ilginç fikirler dile getiriyor. Eleştiriyor, yargılıyor. Tartışmaya başladık mı sanki yetişkin gibi konuşuyor.”

“ Bir anne “

Çocuğunuz yaşıtlarından hep farklıydı. Arkadaşlarınızın çocuklarından önce konuşmaya başlamıştı. Yürümeye yeni başlamışken masalların ayrıntılarını hatırlıyor ve doğru sırayla tekrarlıyordu. Sürekli merak ediyor, mizah duygusu çok gelişmişti. Siz anne – baba olarak bu durumda çocuğunuza nasıl davranacağınızı şaşırıyordunuz.

Ama şu an Bilim ve Sanat Merkezinde tanılama yapıldı ve çocuğunuzun üstün yetenekli olduğunu öğrendiniz. Peki bunun olması, sizin için ne anlama geliyor? Bu aşamadan sonra çocuğunuz ile ilişkiniz nasıl olacak? Potansiyelini değerlendirmesinde en iyi şekilde nasıl yardım edebilirsiniz? Böyle bir çocuğa sahip olduğunuz için şanslı mısınız?

Bu sorulara cevap bulabilmek için üstün yetenekli çocukların genel özelliklerini iyi bilmemiz gerekir. Üstün yetenekli çocuklar, bir grup olarak fiziksel, ruhsal ve sosyal uyum sağlama konusunda da üstündürler. Fiziksel, ruhsal ve sosyal uyum sağlamanın yüksek düzeyde olmasının yanında, üstün yetenekli çocuklar, genel olarak bazı entelektüel başarı ve süreçlerde de parlaklık gösterirler. Bu özelliklerini şöyle özetleyebiliriz.

1. Sözcük Hazinelerinin Zenginliği Ve Sözcüklerin Tam Anlamıyla Kullanılışı

Bir çok uzman tarafından yapılan üstün yetenek tanımındaki ortak nokta dili kullanma yeteneğidir. Erken yaşta düzgün dili konuşma, gelişmiş bir kelime dağarcığına sahip olma, ayrıntılarla birlikte anlatma bunun bir göstergesidir. Üstün yetenekli çocuklar yaşıtlarından daha üst düzeyde bazen de yetişkin gibi konuşurlar. Onlarla tartışırken hiç başınıza gelmedi mi?

2. Genelleştirme Yapabilme Yeteneği

Her konuda genel olarak elemanları görebilme ve anlam çıkarabilme yeteneğidir.

3. Soyut Düşünce Yeteneği

Mecazi bir dili anlama yeteneğidir. Soyut kavramları yaşıtlarına göre daha hızlı ve doğru anlarlar. Hiç beklemediğiniz bir şekilde karşınıza çıkıp, demokrasiyi sizinle tartışabilir.

4. Problemler Karşısında İç Görü Sahibi Olmak

İç görü, kişiye, problemin temelini ve esaslarını keşfettirdiği gibi, çabuk ve doğru bir çözüm bulmaya yöneltir.

Üstün yetenekli bir çocuk, başak bir çocuğun mutsuz yada mutlu veya büyüklük taslayan biri olduğunu hemen fark eder ve kendini ona göre ayarlar.

Evde anne – baba tartışmalarında, çocuğunuz olayı gözlemleyip kimin haklı olduğunu fark edebilir. Siz iyisi mi dikkatli olun!

5. Uslamlama

Mantıksal ilişkileri görebilme ve bunlardan doğru sonuçlar çıkarabilme yeteneğidir.

6. Problem Çözebilme

Bu yetenek şimdiye kadar ele alınan tüm yetileri içerir. Üstün yetenekli çocukların problem çözebilme yetenekleri gelişmiştir. Aklımıza bu yeteneği sınayacak matematik problemleri gelebilir. Ama hemen çocuğunuza havuz problemleri sormaya başlamayın! Çünkü üstün yetenekli çocukların bir kısmı matematikten parlak olmayabilir. Bazen dil sanatları, sosyal bilimler, fen bilimleri veya sanat alanında parlak olabilirler. Bu nedenle diğer alanları da kapsayacak şekilde problemlerden de test edilmelidirler.

7. Öğrenme Hızı

Üstün yetenekli öğrencilerin genel özelliği verilen yeni materyali hızlı bir şekilde kavraması ve uygulamasıdır.

Siz ona leylekleri anlatmaya çalışırken, bir de bakmışsınız o nasıl dünyaya geldiğini çoktan öğrenmiş.

Ama unutmamalısınız ki üstün bir zihin yavaş adımlarla öğrenebilir. Çünkü her küçük ayrıntı normal bir çocuğa göre tekrar gözden geçirilebilir. Diğerlerinden farklı olarak tüm olasılıkları ve uygulamalarını hesaba katarlar. Bu da ekstra bir zaman gerektirir.

8. Israr

Üstün yetenekli bir çocuk eğer isterse üstünde çalıştığı herhangi bir konu hakkında, amacına ulaşıncaya kadar kendini motive edebilir.

Siz akşam yemeğini yetiştirmeye çalışırken, o televizyonda gördüğü volkanik patlamaları anlatmanızı ısrarla isteyebilir. Halbuki siz bu ısrarları sebebiyle patlamaya hazır bir volkan haline gelebilirsiniz.

9. Bellek

Yoksa cep telefonu alma sözünüzü hiç unutmuyor mu?

Üstün zekalı bir çocuk, genellikle, kendisinin ilerde kullanacağı bir materyali ezberlemekte ve onları uygun aralıklarla istediğini anımsatmakta hiç güçlük çekmez.

10. Ön Sezi

Edinilen yaşantılardan –kendi hataları dahil- bir şeyler öğrenebilme aynı koşullarda aşağı yukarı ne olabileceğini tahmin edebilme yeteneğidir.

Aile dostunuzun çok yaramaz bir çocuğu var ve sizi ziyarete gelecekler. Bilin ki çocuğunuz sevdiği oyuncaklara zarar geleceğini sezer ve iyi oyuncakları saklar, işe yaramazları ortaya çıkarır.

11. Mizah ve Nükte Yapabilme Yeteneği

Yaşıtlarından daha fazla iç görüye dayalı bir mizah duygusu ve herhangi bir durumdaki gizli mizahı görebilme yeteneğine sahiptirler.

12. İlgilerin ve Merakların Zenginliği

Üstün yetenekli çocukların genel özelliği her şeyle ilgilenmeleridir. Sürekli merak ederler, araştırırlar. Uçaklar, dinozorlar, çiçekler, ülkeler, filmler, denizler vb. onların geniş ilgi yelpazeleridir. Mantıklı ve araştırmaya yönelik sorular sorarlar. Keskin gözlem becerileri ve çabucak öğrenme istekleri bu soruları izler.

Borsayla ilgilenmeleri sizi şaşırtmasın!

13. Uyanıklık ve Gözlemlemeye Doğal Bir Eğilim

Üstün zekalı bir çocuk yeni olan her şeyi anında kaydetmek ve ayrıntıları bilmek hususunda çok çabuktur. Tarihi eserdeki bir ayrıntıyı, halıdaki bir motifi, taşlar arasındaki bir minerali kimse fark etmese de onlar far edebilir.

Harçlık konusunda sizin yaptığınız açıklamayı yeterli bulmayıp, evin gelirlerini gözlemler ve ikna edici bir açıklamayla harçlığını arttırabilir!

14. İnisiyatif, Teşebbüs Etme Yetkisi

Üstün yetenekli bir çocuk herhangi bir zamanda ne yapılması gerektiğini hemen sezer ve harekete geçerek durumu ele alır. Eğer harekete geçmek için ne yapılması gerektiğini bilmiyorsa, bilmesi gereken yollara başvurur.

15. Yaratma Yeteneği

Üstün yetenekli çocuklar derinlemesine, açık, kesin ve eleştirel düşünürler. Bir çok fikir üretir ve bir probleme farklı çözümler getirirler. Bize göre çok çılgın fikirleri olabilir. Ama unutmayın ki günümüzde kullandığımız ve bildiğimiz bir çok gelişme bu çılgın fikirlerden ortaya çıkmıştır.

16. Eleştirici Muhakeme

Üstün yetenekli çocuklar, yapılan telkinleri düşünebilen ve olası sonuçları önceden hesaplayabilen, soyut düşünebilen çocuklardır. Aynı zamanda bu yeteneklerini kendisini veya başkalarını sorgulamak içinde kullanabilirler. Kendi hayal ettiği sonuçlar ile ortada olan sonuçları kıyaslarlar. Ne olursa olsun ortada bir hata olup olmadığını sorgularlar.

Küçük kardeşine yaptığınız tutumu eleştirip, ona göre hatalı olan davranışlarınızı birden yüzünüze vurabilir.

17. Hizmet Etme Arzusunda Bulunma

En güzel özelliklerinden birisi de budur. Herkese yardım etme istekleridir.

Bu özellikleri bilmeniz yeterli olacak mı? Şu ana kadar yaşadığınız ve yaşayacağınız süreci, bu özelliklere göre değerlendirebilirsiniz.

Üstün yetenekli çocukların özelliklerinin yanı sıra problemleri nelerdir?

• Yaşıtlarından farklı hissederek yalnız ve yetersiz bir sosyal hayat yaşayabilirler.
• Gerçekçi olmayan hedefler koyarak, kendilerini baskı altına alabilirler. Hatalarını kabul etmekte zorlanabilirler. Hata yapmaya karşı aşırı tepki gösterebilirler.
• Dikkatler sürekli üzerinde olduğu için, kardeşleri veya arkadaşları ile ilişkilerini kurarken zorlanabilirler.

Bu çocuklar sadece bu özelliklere göre mi değerlendirilmelidir?

Anne – babalar bazen hataya düşüp duygusal, bedensel,ruhsal gelişimi zihinsel gelişimle karıştırmaktadırlar. Oysa ki herhangi bir yaş döneminde ortaya çıkabilecek duygusal, bedensel, ruhsal problemler üstün yetenekli çocuklarda da ortaya çıkabilecektir. O halde, genel olarak çocuklarımızın yaş dönemlerindeki gelişim özelliklerini bilmek bize avantaj sağlayacaktır.

6-11 Yaş İlköğretim Dönemi Öğrencilerinin Gelişim Özellikleri

Bu dönem daha önceki ve sonraki yaş dönemlerine göre daha sakin ve kararlıdır. Çocukta iç güdü ve dürtüler tarafından fazla baskı yoktur. Öfke, kıskançlık, saldırganlık gibi duyguların ifadesi azdır.

Bu dönem çocuğu daha fazla bağımsız olma eğilimindedir ve bağımsızlığı engellendiğinde öfkelenir.

Çocuğun kardeş kıskançlığı, onun okula gitmesiyle bitmez. Kardeşine daha çok ilgi gösterildiğine inanır.

Korkular genelde daha azalmış olup, gerçek olaylara doğru korkuların döndüğü görülür. Hastalanmaktan, kazalardan özellikle anne – babasının ölümünden korkarlar.

İlkokul çocuğunun, okul öncesi döneme göre anne – babasına karşı sevgi gösterileri azalır. Bu gösteriler daha çok öğretmene yöneliktir.
Utangaçlık son sınıf çocuklarında daha sık görülür. Çocuğun beceriksizleşmesine, istemediği kimselerin bulunduğu yerlerden kaçmasına neden olur.

Çocuk, bilgi ve beceri öğrenmede başarı gösterirse çalışkanlık duygusu, başarı göstermezse aşağılık duygusu gelişir.

Çocuk okulda desteklenmeyip cesareti kırılıyorsa, evinde ne kadar ödüllendirilirse ödüllendirilsin, çocuğun kendine güvenme duygusunda azalma olur.

12-18 Yaş Arası Orta Okul Ve Lise Dönemi Öğrencilerinin Gelişim Özellikleri

Ergenlik dönemini kapsar. Fizyolojik yapıda değişmeler olur. Bir önceki dönemde sakin kalan dürtüler yeniden canlanarak, kişide çatışmaları ortaya çıkarır.

Ergenlikte fiziksel olgunlukta yetersizlik, yaşıtlarına kıyasla geç olgunlaşma gencin kendisine güvenini sarsmakta, kişisel ve sosyal uyumu bozarak yetişkinliğe geçişi güçleştirmektedir.

Ergenin erken olgunlaşması onda endişe yaratır. Yaşıtlarını boy ve cinsel özellikler açısından geride bırakan ergen, geçici olarak soyutlanma ve dışlanma duygusu yaşayabilir.

Ergenlik dönemindeki öfke nedenlerinde değişmeler olur. Bunların başında karşı cinse ilginin artması nedeniyle çıkan sorunlar ve yasaklamalar gelir. Başkalarının kendine sataşması, aşağılandığını hissetmesi, onurunun zedelenmesi, isteklerinin yapılmaması, planlarının bozulması, ailenin ve kendi isteklerinin çatışması, arkadaş ilişkilerindeki sorunlar ergenin öfkelenmesine neden olur.

Bu dönemde imrenme duygusu ağırlığını gösterir. Dönemin başında imrenme, önce eşyalara iken dönemin sonunda sahip olunmaya üstün buldukları eşyaya yönelir.

Gençlik döneminde korku, utangaçlık, bıkkınlık vb. duygular gencin donma, beceriksizlik, terleme, şaşkınlık ve kaçma gibi davranışlar içine girmesine neden olur.

Bu korkularda gitgide azalma görülür. Toplumdaki yerini yitirme korkusuyla birlikte diğer korkuların yerini endişe ve üzüntü almıştır.

Gencin gelecekle ilgili endişeleri genci çok meşgul eder. Endişe ve üzüntüye karşı tepkisi, bir köşeye çekilip düşünmektir.

Bu dönemde ya ego kimliği edinilir ya da rol karmaşasına düşülür. Ergenlik yıllarında kendine özgü bir kimlik geliştirebilmek için yoğun çaba harcanır. Dış görünüm ve beğenilmek isteği büyük önem kazanır.

Genç geçmişindeki bütün özdeşleşmelerini bütünleştirir. Bu dönemin sorusu “ ben kim olmalıyım” dır.

Toplumsal değerleri reddetme ve benimseme arasında çelişkili düşüncelere sahiptir.

Peki Ergenlik Döneminde Ortaya Çıkabilecek Sorunları Çözmek İçin Neler Yapmalısınız?

• Zamanın çok değerli olduğu ve iyi kullanılması gerektiği öğretilmelidir.
• Kendisine güveni arttırılmalıdır. Yapabileceği görevler verilip kendisinin başarılı olduğu gence gösterilerek yapılamalıdır.
• Değişik rolleri denemesine olanak verilmelidir. Olumsuz rolleri değil, olumluları benimsemesi gerekir.
• Kendileri hakkında olumlu beklentileri oluşturacak öğrenme durumları hazırlamak gerekir.
• Kız ve erkeklerin değişik cinsiyetlere sahip olduklarını kavratmak için, kız ve erkeklerin değişik sportif faaliyetlere katılmasına olanak verilmelidir.
• Düşüncelerini ve duygularını ifade etmesine olanak verilmelidir.
• Okul, evlilik, meslek seçimi gibi önemli konular ve sorumlulukları hakkında bilgi verilmelidir.

Üstün Veya Özel Yetenekli Çocukların Ailesi Olarak Nelere Dikkat Etmelisiniz?

• Üstün veya özel yetenekli çocuklarda diğer çocuklar gibidir. Onlarında diğer çocuklar gibi sevgi, anlayış, güven ve okşanmaya ihtiyaçları vardır. Diğer çocukların neye ihtiyacı varsa onların da aynı şeylere ihtiyaçları vardır.
• Çocuklara karşı ne ilgisiz kalmalı, ne de aşırı düşkünlük göstermelisiniz.
• Kendi başaramadığınız idealleri, çocuğa yaptırma idealleri içinde olmayın.
• Çocuğa okulda başarılı olma yönünde baskı yaparak beklentilerinizi arttırmayın. Unutmayın, o bir çocuk. Hayatın diğer alanlarında da (örneğin oyun gibi) onun gereksinimleri vardır.
• Beklentilerinizi mantıklı düzeyde tutun. Zeka becerileri hızla ilerlerken bazı becerileri (motor beceriler) yaşına uygun olacaktır. Bu becerilerin normal hızda gelişimini, geri kalma olarak yorumlamayın.
• Başarıları ne abartın ne de görmezlikten gelin.
• Üstün yetenekli çocukların toplumun çifte standartlarını anlamakta güçlük çektiğini bilin. Ahlaki duyguları genellikle iyi gelişmiştir, yalancılığı ve diğer toplumsal zıtlıkları anlamayıp çelişkiye düşerler.
• Onları yalnız yetenekleri açısından değil; her yönüyle bir bütün olarak düşünün ve bu doğrultuda iletişim kurun.

Nasıl Yardım Edebilirsiniz?

• Herkesin bir yönüyle kendine özgü olduğunu, üstün yetenekli olmasının da onun bir özelliği olduğunu çocuğunuza kavratın. Ancak bunun dozunu iyi ayarlayın.
• En çok arzuladığı ilgilerini gerçekleştirmesi için teşvik edin.
• Kendisini yaratıcı biçimde ifade etmeye, yaratıcı problemler çözmeye, değişikliklere ve strese karşı yapıcı tepkiler vermeye dönük fırsatlar sağlayın.
• Belirli bir aile üyesinin ihtiyaçları ile diğer bir üyenin ihtiyaçları arasındaki çatışmayı çözmenin yaratıcı yollarını bulun.
• Bilginizin yetersiz kaldığı noktada, alanlarında uzman yetişkinlerden yardım isteyin.
• Çocuğunuz için başka önemli bir kaynak, arkadaş gurubudur. Çevrenizde varsa üstün yetenekli çocukların velilerden oluşacak destek gruplarıyla ilişkiye geçebilirsiniz.

“…….. Çevremde benzemek istediğim kişi yok. Tabi başarılı olmak isterim. Ama ben yine de kendim gibi olmayı isterim. Çünkü ben ayrı biriyim, diğer insanlar ayrı biri. Ayrı kişiliğe sahip. Gelecekteki hedeflerin her zaman başarılı olmak, benimle aynı şanslara sahip olan insanları geçmek ve ideallerime kavuşmak isterim.”

Bir öğrencinin otobiyografisinden.

“Ben hayatta bir insan olarak değil de cansız bir varlık olarak yaşamımı sürdürseydim bir kalem olmak isterdim. Çünkü kalemler olmadan kağıtların, kağıt olmadan kitapların, kitap olmadan bilgilerin, bilgi olmadan da uygarlıkların önemi kalmaz. Bu yüzden bir kalem olmak isterdim. Kalemlerin en çok sevindikleri nokta da daha 1. sınıftaki küçük bir çocuğun elinde, onun okuma yazma öğrenmesine şahit olmaktır. Düşünsenize 7 yaşındaki bir çocuk, sizin sayenizde okuma yazma öğreniyor. Aynı öğretmenlik gibi bir şey olsa gerek bu. Kalemlerin sevindikleri üzüldükleri noktalar bunlar. Benim kalem olmak istememin nedeni kalemlerin fiziki değil sosyal özelliklerinden kaynaklanıyor. Kalemler, çok sosyal varlıklardır. Her türden insanın elinde aynı türden kalemler olabilir. Bir resim sergisinde düşüncelerinizi yazıya döken bir köşe yazarının elinde de bir kalem vardır; Türkiye’nin en ücra köşesindeki bir okuldaki çocuğunda elinde de bir kalem vardır. Size kalemler ve benim kalemler hakkındaki düşüncelerimi aktardım. Umarım beni bu konuda yalnız bırakmaz, düşüncelerime katılırsınız.”

Bir öğrencinin etkinliğinden

“Adamın biri televizyona çıkmış indirememişler. O adamı televizyondan indiremeyince itfaiye çağırmışlar. İtfaiye adamı kurtarma çalışmalarına başlamış. Ama adam inememiş. Çünkü adam televizyonun içinde kilitli kalmış. Çilingir çağırmışlar çilingirci kapalıymış. Başka bir çilingirci çağırıp, öbür çilingirciye açtırmışlar. Çilingirci adamın babası çıkmış. Adam babasına; “benim değerim ne kadar?” demiş. “Dünyalar kadar demiş”. Dünyanın değerini sormuş: “Beş para etmez” demiş.

Öğrencilerimizin bir etkinliğindeki her birinin birbirinden bağımsız olarak cümle eklediği bir çalışma.

SIDIKA AKDEMİR BİLİM VE SANAT
MERKEZİ REHBERLİK SERVİSİ
Uzm. Psk. Dnş. Ahmet Bildiren

KAYNAKÇA

AKBOY, R. ‘Eğitim Psikolojisi’ , Mikro Yayınları, İzmir, 2000.

ATAMAN, A. ‘Üstün Yetenekli/Zekalı Çocuk İle Yaşamak’, Bilim Ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Mayıs 2003 yıl 4 sayı 39 milli Eğitim yayınları, Ankara

CUTTS, N. , MOSELEY, N. ‘Üstün Zekalı Ve Yetenekli Çocukların Eğitimi’, Özgür Yayınları, 2001

DOĞANELİ, O. ‘Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınlanmamış Ders Notları’, İstanbul, 1999

MARTİN, M. , GREENWOOD, C. ‘Çocuğunuzun Okulla İlgili Sorunlarını Çözebilirsiniz’, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 2000

 


Sizden Gelenler
Yayınlanması için gönderdiğiniz yazılar [Yazar]